مقایسه مقام شهید و مقام مخلصین
دربارهٔ مقایسه شهادت و فنا (مقام مخلَصین) چند نکته قابل عرض است:
یکم: مقام شهید بسیار بالاتر از آن چیزی است که بنده بخواهم درباره آن صحبت کنم چه برسد به اینکه خدای ناخواسته بخواهم تشکیک و تنقیص نمایم! بشکند دهانی که در پی تلاش در تنقیص مقام شهید است.
دوم: تمام عباراتی که از عرفای بزرگوار و سایر کسان نقل می‌شود همه در تبیین بلندای مقام شهید بود. و برخی در مقام مقایسه سلوک با شهادت اما هیچ کدام عارف واصل را با شهید مقایسه نمی‌کرد. (توجه کنید به تفاوت سالک و عارف واصل)
مثل این جمله رهبر فقید انقلاب:
«الفاظ و عبارات توان توصیف آنانی را که از بیت مظلم طبیعت به سوی حق تعالی و رسول اعظمش هجرت نموده و به بارگاه مقدسش بار یافته اند، ندارد.» «از مجاهدینی که سنگرهای نبرد را تبدیل به مساجد و میدانهای جهاد را با بانگ تکبیر، مهبط ملائکة الله نموده اند»
سوم: شهادت یعنی اینکه انسان دنیا و همه تعلقات آن از جمله جسم خویش را رها کند در حالی که سالکان الی الله سالها باید ریاضت کشند و عبادت کنند که شاید و البته شاید بدان مقام دست یابند.
چهارم: برخی از شهیدان با توجه به عناوین دیگری، به مقامی بس بالاتر از سایر شهدا دست می‌یابند مثلاً شهدای شب عاشورا به واسطه یاری و همراهی امام معصوم همه به مقام فنا رسیده‌اند و این مساله خیلی بالاتر از جنگیدن صرف است. رجوع کنید به مقاله «فنای اصحاب حضرت سید الشهداء علیه‌السلام» اثر استاد وکیلی
جدای از شهدای کربلا که «فَإنِّى لَا أَعْلَمُ أَصْحَابًا أَوْفَى وَ لَا خَيْرًا مِنْ أَصْحَابِى» در میان شهدای دفاع مقدس هم کسانی مانند شهید کاوه، شهید ابراهیم هادی، شهید صیاد شیرازی و ... اهل سلوک الی الله بوده و در عرصه جهاد اکبر هم ستارگانی درخشان بوده‌اند و حتی مرحوم علامه طهرانی دربارهٔ شهید چمران فرموده بودند: «ایشان از مخلَصین بود».
پنجم: اجازه دهید اصطلاحاتی مانند فنا، عارف واصل، انسان کامل، پایان سفر اول، پایان سفر چهارم و ... را رها کنیم (چون جدای از اینکه هر یک در نظام‌های مختلف عرفانی معانی مختلفی دارند فعلاً برای مخاطبین هم یک معنای مشخصی ندارند) بیائید تمرکز کنیم روی معنای اصطلاح قرآنی مخلَصین (به فتح لام) و مقایسه کنیم شهید (بدون در نظر گرفتن عناوین دیگر) و مخلَص را.
ششم: «مخلَصین» (پاک‌شدگان) یعنی کسانی که آن قدر عمل صالح انجام داده‌اند و خود را خالص و پاک نموده‌اند که تمام وجودشان پاک و خالص شده و دیگری هیچ کدورتی و شائبه‌ای از کثرت در ایشان وجود ندارد.
در قرآن برای مخلَصین چند خصوصیت بیان شده است:
- ۱. به تصریح قرآن کریم شيطان هيچ تسلّطی بر ایشان نداشته و از تیررس او خارج می‌باشند: خداوند از شیطان نقل می‌فرماید: [فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِيَنَّهُمْ أَجْمَعِينَ * إِلَّا عِبادَکَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ] قسم به عزّتت همه فرزندان آدم را گمراه می‌کنم مگر بندگان تو را که مخلَصین و پاک‌شدگان باشند.
- ۲. اين گروه از محاسبه در محشر و حضور در آن معاف و فارغ هستند: در قرآن كريم آمده است كه: [فَإِنَّهُمْ لَمُحْضَرُونَ* إِلَّا عِبادَ اللَهِ الْمُخْلَصِينَ] (به درستى كه همه احضار می‌شوند مگر بندگان مخلص و پاک خدا ) بندگان مخلص خدا در همین دنیا همه مراحل را طی کرده و به عالم ولایت رسیده‌اند و دیگر در عالم قیامت غائب نیستند تا نیاز به احضار ایشان باشد.
- ۳. ثواب و اجر هر كس در مقابل عمل اوست؛ مگر اين صنف از بندگان خداوند كه كرامت و پاداش خداوند برای ایشان با عملشان اصلاً مقایسه نیست: [وَ ما تُجْزَوْنَ إِلَّا ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ * إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ] (و جزاء داده نمى‌شويد جز همان را كه كرده‌ايد، مگر بندگان مخلَص و پاک خدا)
- ۴. آنان داراى مقام بلندی هستند كه می‌توانند حمد و سپاس خداوند را آن طور که شایسته است بجا آورند: [سُبْحانَ اللَّهِ عَمَّا يَصِفُونَ * إِلَّا عِبادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِينَ] (خداوند منزّه است از هر وصفی که هر کسی بیان كند، مگر بندگان پاک شده و خالص‌شده خداوند). آری مخلَصین زبان خداوندند و از خود سخن نمی‌گویند و خداست که از زبان آنها سخن می‌گوید و به همین جهت می‌توان وصف واقعی خداوند را از زبان ایشان شنید. اين نهايت كمال برای یک انسان و یک مخلوق است.
خب به روشنی می‌بینیم که این ویژگی‌ها برای شهدا بیان نشده است.
هفتم: اگر فردی سالک باشد و حتی اگر مخلص باشد و حتی اگر امام معصوم باشد با شهادت درجه‌اش افزون شده و صاحب خیری می‌شود که در غیر شهادت آن را نمی‌یافته است.
نتیجه‌گیری:
شهادت با همه عظمتش بدون در نظر گرفتن عناوین دیگر محصول جهاد اصغر است و رها کردن عالم طبع (همه دنیا و تعلقات آن و حتی بدن خویش) اما مخلَص که محصول جهاد اکبر یعنی کسی که عالم طبع و عالم مثال و عالم مجردات را رها کرده و از هر گونه کدورتِ عالم کثرت رهاست چنین کسی در آنچنان قربی است که هیچ حجابی بین او و حضرت حق وجود ندارد (ولایت)
خلاصه:
شهید قتیل فی سبیل الله است و مخلَص قتیل فی الله